برجسته‌سازی تقریب مذاهب اسلامی در رسانه‌های جهان اسلام، رهیافتی برای تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان درعصر جهانی شدنِ رسانه‌ها

برجسته‌سازی تقریب مذاهب اسلامی در رسانه‌های جهان اسلام، رهیافتی برای تقویت

و پاسداری از اتحاد مسلمانان درعصر جهانی شدنِ رسانه‌ها

بهرام جبارلوی شبستری[1]

به نام خداوند بخشنده مهربان

چکیده

وحدت و همزیستى دینى و مسالمت آمیز مسلمانان با یکدیگر و به عبارتی، احیا و استحکام اصل اخوت و همبستگى اجتماعى بین مسلمانان؛ یکى از دستورهای صریح قرآن کریم و همچنین یکی از دغدغه هاى اصلى و همیشگى اهل البیت (علیهم السلام) به شمار می رود. اما اقدامات و تبلیغات وسیع دشمنان درونی و بیرونی وحدت جهان اسلام، جهت برانگیختن تعصب ‌های فرقه‌ای؛ دشمن‌تراشی ‌های کاذب از شیعه برای سنی و از سنی برای شیعه؛ تفرقه ‌افکنی میان دولت‌های مسلمان و کوشش برای تشدید اختلافات و تبدیل آن به دشمنی ‌ها و معارضه ‌های لاینحل؛ تکفیر و تفسیق هاى نابجاى مسلمانان و صاحبان فرق اسلامى و ....؛ همه و همه، موجب شده اند که اساسی ترین راهبرد تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان و دستیابی به وحدت اسلامی که "تقریب مذاهب اسلامى" نامیده می شود؛ در طول تاریخ، بویژه در عصر جهانی شدنِ رسانه ها با چالش های متنوع و متکثری روبرو گردد. لذا، تبیین و تقویت عوامل وحدت بخش از سوی رسانه های جهان اسلام از یک سو؛ و تضعیف اثربخشی عوامل بازدارنده و ضربه زننده به وحدت جهان اسلام از سوی دیگر؛ که از منظر فعالیت های ژورنالیستی، برجسته سازی عناصر تقریب مذاهب اسلامی در فرآیند مدیریت پیام نامیده می شود. رهیافتی موثر برای پاسداری از اتحاد مسلمانان در عصر جهانی شدنِ رسانه ها محسوب می شود که حتی، قابلیت و توانایی مقابله با دست های آلوده و زبان های مزدوری که می خواهند به وحدت اسلامی ضربه بزنند را دارد. همچنین در این راستا، به نظر می بایست با پی گیری مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و با مشارکت سازمان کنفرانس اسلامی، علما و رهبران برجسته جهان اسلام و همچنین دست اندرکاران امور ارتباطاتی و رسانه ای کشورهای اسلامی، کنوانسیون ‌ها و پروتکل‌هایی تهیه و عملیاتی شوند که ناظر بر عملکرد تقریب مذاهبی انواع رسانه ها، بویژه کانال های تلویزیونی باشند. چرا که اولاً، میزان دسترسی و حتی میزان علاقه مندی برای پیام گیری از کانال های تلویزیونی پخش مستقیم ماهواره ای نسبت به سایر رسانه ها رو به تزاید است؛ و همچنین در طی چند سال اخیر، مخالفان وحدت جهان اسلام و راهبرد تقریب مذاهب اسلامی، برای ایجاد، گسترش و تعمیق تعصب و اختلافات مذهبی میان امت اسلام، بیشترین استفاده را از این نوع کانال‌های ارتباطی به عمل آورده اند.

واژه های کلیدی: وحدت اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی، رسانه ها، برجسته سازی، عصر جهانی شدنِ رسانه ها.

1- مقدمه

وحدت[2] و همبستگی از عناصری به شمار می روند که پایه های قوام هر جامعه ای را تشکیل می دهند. برای این که، اگر اجزای یک جامعه دچار چندگانگی و تفرقه شوند، اساسش به هم می ریزد و دچار هرج و مرج خواهد شد[3] و در این میان، بی گمان نخستین منادی وحدت اسلامی و امت واحده شدن[4]، قرآن کریم است. چنان چه در بیش از پنجاه آیه[5] به موضوع اختلاف، وحدت، روش های پیشگیری و راه های به دست آوردن اتحاد، اشاره شده است که همگی نشان می دهد، این موضوع از نظر قرآن دارای چه اهمیتی است[6] (حیدری، 1388: ص ص 1-2).

از سوی دیگر، وحدت و همزیستى دینى و مسالمت آمیز مسلمانان با یکدیگر و به عبارتی، احیا و استحکام اصل اخوت و همبستگى اجتماعى بین مسلمانان؛ یکى از اولویت هاى دینى و از دغدغه هاى اصلى و همیشگى اهل البیت (علیهم السلام) بوده است. به طوری که، تاکید بر حضور و همگامى در عبادات، مراسم و مناسک اجتماعى مسلمانان (نماز جماعت، نمازهای جمعه و عیدین، فریضه حج)؛ معاشرت نیکو و مدارا با مخالفان (خوش خلقى و ملایمت، پرهیز از پرخاشگرى و ناسزاگویى، توجه به عواطف مذهبى)؛ ملاحظه اختلاف افکار و توانایى هاى افراد (پرهیز از تحمیل عقیده، ترک مخاصمه و ستیزه جویى، پرهیز از تکفیر)؛ و برائت از انحرافات و بدعت هاى وحدت شکن؛ از جمله توصیه ها و راهکارهای به شمار می روند که برای تقویت و پاسداری از وحدت اسلامی در سیره نظری و عملى امامان (علیهم السلام)، متجلّی می باشند (آقانورى، 1389). و از این روست که، حضرت امام علی (علیه السلام)، بزرگترین عامل عزت و سرفرازی امت های پیشین را اتحاد و اتفاق؛ و بالاترین عامل شکست و ذلت و سقوط آنها را تفرقه و جدایی می داند[7]. همچنین ایشان وجود مبارک پیامبر اعظم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را مایه وحدت مردم و خاموشی فتنه ها و اختلافات معرفی کرده است[8] و در خطبه 176 نهج البلاغه به امت اسلامی هشدار داده است که: «خداوند سبحان، به هیچ کس از پیشینیان و بازماندگان آنها، بر اثر تفرق و جدایی خیری عطا نکرده است.»

اما، اساسی ترین راهبرد تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان[9] و به عبارتی جامع تر، دستیابی به وحدت جهان اسلام که "تقریب مذاهب اسلامى[10]" نامیده می شود؛ در طول تاریخ، بویژه در عصر جهانی شدنِ رسانه ها[11] با دو گروه از عوامل بازدارنده مواجه می باشد که عبارتند از (پگاه حوزه، 1386 و عبدو، 1389 و پاک آیین، 1/1389: ص ص 66 و 68-69 و آقانورى، 1389):

- دسته نخست که ناشى از عملکرد خود مسلمانان است [افراطیون مذهبی ناآگاه و عمدتاً فریب خورده] و مهمترین محورهای آن عبارتند از: تعصب شدید؛ قوم‌گرایی؛ مذهب گرایی افراطى؛ جهل و ناآگاهى از مذاهب دیگر؛ پیروی از هواهای نفسانی؛ ادعای تحریف قرآن از سوی شیعه؛ تکفیر و تفسیق هاى نابجاى مسلمانان و صاحبان فرق اسلامى[12]؛ سیاست هاى حاکم بر دنیاى اسلام در گذشته و حال؛ و پیدایش حکمرانان متعدد و سلسله هاى رقیب، طى سده هاى مختلف در جهان اسلام.

- دسته دوم که ناشی از عملکرد، کینه ها و بدخواهی های دشمنان بیرونی وحدت جهان اسلام، بویژه غربی ها است و مهمترین محورهای آن عبارتند از: فتنه ‌انگیزی در جهت تشدید و تقویت اثر بخشی اقدامات و تبلیغات افراطیون مذهبی داخل جهان اسلام؛ دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی[13] (شکل شماره 1)؛ ایجاد اختلاف میان کشورهای مسلمان[14] و...

شکل شماره 1- هلال شیعی[15] در خاورمیانه.

ماخذ: دانشنامه اینترنتی ویکی پدیا (2010).

حال، با توجه به آن چه بیان شد؛ این نوشته به دنبال پاسخگویی به این سئوال می باشد که، "آیا در عصر جهانی شدنِ رسانه ها، برجسته سازی تقریب مذاهب اسلامی در رسانه های جهان اسلام، می تواند به عنوان یکی از رهیافت[16]های موثر برای تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان و مقابله با دشمنان و ضربه رنندگان به وحدت اسلامی به شمار آید؟"

2- روش تحقیق

در این مطالعه از روش تحقیقِ اسنادی[17] استفاده شده است و برای پاسخگویی به سئوال مدنظر؛ اطلاعات مورد نیاز، پس از مراجعه به محتوای منابع و مآخذِ مرتبط با موضوع تحقیق که در قالبِ کتاب ها، مقالات علمی، اخبار و گزارش های خبری انتشار یافته و به نوعی در دسترس بوده اند؛ به شیوه فیش ‌برداری گردآوری شده و سپس در چارچوب بحث و بررسی، مورد استفاده قرار گرفته اند.

3- نتایج و بحث

3- 1- در این جهان رسانه ای شده؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم، همه چیز رسانه ای می شود!؟

جهانی شدن رسانه ‌ها[18] شاید از آن روز آغاز شد که صفحه روزنامه‌ای و یا صدای رادیویی از جامعه‌ای به جامعه دیگر رسید و مخاطبانی در آن سوی مرزهای سیاسی کشورها پیدا کرد. اما واقعیت این است که، تحولات تکنولوژیکی و ظهور رسانه های جدید در طی دو دهه اخیر، موجبات تغییرات اساسی و بنیادی در ارتباطات جهانی[19] شده است. چنان چه امروزه گسترش سیستم های فیبر نوری[20]، پیوندهای ماهواره ای[21]، شبکه های ارتباطات اینترنتی[22] و همچنین آزاد سازی سیستم های مخابراتی[23]؛ موجب شده اند که حتی امکان دور زدن قدرت های نظارتی دولت ها که در داخل مرزهای کشورها بر رسانه ها اعمال می شود، ممکن گردد و از سوی دیگر، امکان دسترسی به اطلاعات و تبادل اطلاعات بین جوامع محلی با جوامع دوردست جغرافیایی به سهولت فراهم شود (گورمن و مک لین، 2009: ص ص 265-266 و عبدالرشیدی، 1389: ص 6).

لذا در جهانی رسانه ای شده امروز، که از مختصات آن می توان به فعالیت های ژورنالیستی[24] هزاران هزار کانال رادیوتلویزیونی پخش مستقیم ماهواره ای[25] و یا اینترنی[26] و همچنین میلیاردها وب سایت[27] اینترنتی به همراه میلیون ها وبلاگ[28] و همچنین ده ها هزار روزنامه[29] و مجله[30] با نسخه اینترنتی اشاره کرد؛ [حداقل ما می‌توانیم به این نتیجه برسیم که تا چه اندازه سرعت آگاه شدن و به دنبال آن وسعت آگاه شدن نیز رو به افزایش است (محسنیان راد، 1389: ص1).]

بنابراین با توجه به آن چه بیان شد، هر موضوعی از جمله، موارد اختلافی جزیی و تخصصی مرتبط به فرق اسلامی نیز، همانند دیگر موضوعات و مسائل، حتی اگر در نشست های علمی هم ارائه شود و متولیان آنها، تمایلی برای طرح مباحث مطرح شده در نشست ها را در رسانه ها نداشته باشند؛ باز هم، به شدت در معرض رسانه ای شدن قرار دارند؛ و در این میان، مهم این است که کدام رسانه، با توجه به بُرد پوشش جمعیتی و اعتبار منبعی که در میان مخاطبان خود دارد؛ آن موضوع را تحت پوش خبری[31] قرار دهد.

به طور مثال اگر یک پایگاه اینترنتی و یا یک وبلاگ کم مخاطب، موضوع تفرقه انگیزی را مطرح کند؛ شاید اتفاقی خاصی به همراه نداشته باشد (شکل شماره 2). اما اگر همان موضوع را یک کانال تلویزیونی ماهواره ای مانند "العربیه[32] (شکل شماره3)" صرفاً به عنوان یک خبر بیان کند و حتی پوشش خبری آن را هم انجام ندهد؛ داستان برانگیختی جامعه هدف، چیزی دیگری خواهد بود و موضوع برجسته سازی در این جا، معنا پیدا می کند.

شکل شماره 2- پوشش خبری اظهارت ضد شیعی امام جمعه مسجد الحرام در یک پایگاه اینترنتی.

 

شکل شماره 3- لوگوی کانال تلویزیونی پخش مستقیم ماهواره ای العربیه که در زمینه برجسته سازی مسائل تفرقه انگیز بین شیعیان و اهل سنت، پیشرو به شمار می رود.

3-2- در تمامی رسانه ها، فرآیند برجسته سازی انجام می یابد؛ البته عمدتاً با این رویکرد که: همیشه خوب ها با ما هستند و بدها با دیگران!؟

امروزه تصور دنیای بدون رسانه برای ما غیر ممکن است و حتی، بسیاری از ما فکر میکنیم که واقعیت های اجتماعی همان چیزهایی هستند که از طریق رسانه ها به ما میرسند. اما حقیقت این است که اخبار و رویدادها تا به گوش ما برسند از صافی هایی (عملکرد دروازه بانان[33] در فرآیند دروازه بانی[34] اخبار و اطلاعات در رسانه ها / شکل شماره 4) عبور میکنند که معلوم نیست با محتوای آنها چه میکنند. یعنی بر خلاف آن چه ما گمان میکنیم، رسانه ها با بی طرفی کامل، صرفاً برای آگاه ساختن مخاطب، در تلاش و تکاپو هستند؛ رسانه ها همیشه و امروزه، بیش از هر زمان دیگر، تحت تاثیر اغراض و اهداف سیاسی و اقتصادی و منافع خاص گروهی، جاه طلبی ها و قدر تطلبی ها قرار دارند. به طوری که: سانسور، خودسانسوری، گروه های فشار، گرایش های شخصی و سلیقه های فردی، منافع گروهی، محدودیت های مکانی و زمانی، فرصت تصمیم گیری، تکنیک های خاص ژونالیستی، شرایط جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و ...؛ همه و همه، از عواملی هستند که بر جریان گزارش دهی و خبر رسانی توسط رسانه ها تاثیر میگذارند (بروجردی علوی، 1372: ص ص 18-19).

شکل شماره 4- مدل دروازه بانی اخبار دیوید منینگ وایت[35]

ماخذ: بروجردی علوی، 1372: ص 20.

بنابراین، تاثیر برداشت های دروازه بانان[36] وسایل ارتباط جمعی[37] از واقعیت های اجتماعی بر روی مخاطبان، بدیهی ترین تاثیر دروازهبانی بر روی شناخت مخاطبان و شکل دهی جهان بینی آنان است؛ و در عمل، اطلاعاتی که از دروازه گذشت، جزیی از واقعیت های اجتماعی میشود و توانایی آن را دارد که نگرش های مخاطبان را تحت تاثیر قرار دهد تا آنان در مورد چه مسائلی و یا چه چیزهایی فکر کنند؛ و یا به هیجان آیند (بروجردی علوی، 1372: ص 23 و کواِنشه ادیو[38]، 2005: ص 38).

حال، با توجه به آن چه بیان شد؛ رسانه ها با به کارگیری برخی تاکتیک ها و روش ها موجب می شوند که یک رویدادی تحت الشعاع عوامل گوناگون خبری، زمانی، مکانی و...؛ بزرگتر از اندازه خود و با اهمیت جلوه کند؛ یا کوچکتر از اندازه خود و بی اهمیت جلوه کند؛ یا به نوعی در میان خبرهای دیگر محو شود. به عبارتی رسانه ها در انتقال پیام، نوعی جریان سازی و اولویت گذاری می کنند که برجسته سازی[39] نامیده می شود (شکل شماره 5)؛ و در این میان، هنگامی که موضوعات از رسانه ها به اذهان مخاطبان منتقل می شوند؛ ارتباطات میان فردی می تواند جریان های خبری را تقویت و تشدید کند و یا بالعکس آنها را ضعیف و کُند نماید (سورین و تانکارد،1381: ص ص 345 و 348 و 355 و دیرینگ و راجرز، 1996: ص 6).

شکل شماره 5- سه مولفه سازنده و اساسی هر فرآیند برجسته سازی و روابط متقابل بین آنها و همچنین عوامل پیرامونی موثر بر آنها.

ماخذ: دیرینگ[40] و راجرز[41] (1996: ص 5).

به طور مثال، رسانه های جهان غرب و حتی برخی رسانه های متعلق به خود مسلمانان که رویکرد ضدیت با راهبرد تقریب مذاهب اسلامی دارند (خواسته و یا ناخواسته / به عمد و یا در اثر فریب دشمنان خارج از جهان اسلام)؛ تلاش می کنند که با طرح مسائل ضد تقریبی، شیعیان را در نزد سنی ها و یا سنی ها را نزد شیعیان بد به نظر در آوردند و به عبارتی دیگر، موارد اختلافی جزیی و تخصصی میان فرق گوناگون اسلامی، بویژه بین شعیه و سنی را، حتی اگر به نشست های علمی نیز ارجاع یافته باشد، با پوشش خبری گسترده و جریان سازی تخریبی در اذهان مخاطبان هدف خود برجسته کنند.

چنان چه، مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (1389) در پیامی به حجاج بیت‌الله ‌الحرام در اول ذی ‌الحجه ‌الحرام 1431؛ تاکید کرده اند: «.... از سه دهه پیش که با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی، این خیزش پر قدرت آغاز شد، امت بزرگ ما بی ‌وقفه پیش رفته، موانعی را از سر راه برداشته و سنگرهایی را فتح کرده است. پیچیده ‌تر شدن شیوه ‌های دشمنی استکبار و تلاش پر هزینه‌ای که در مقابله با اسلام می‌کند نیز به دلیل همین پیشرفت ‌ها است. تبلیغات وسیع دشمن در جهت اسلام ‌هراسی، تلاش شتاب ‌زده‌ای که برای ایجاد اختلاف میان فرقه ‌های اسلامی و برانگیختن تعصب ‌های فرقه‌ای می‌کند، دشمن‌تراشی ‌های کاذب از شیعه برای سنی و از سنی برای شیعه، تفرقه ‌افکنی میان دولت‌های مسلمان و کوشش برای تشدید اختلافات و تبدیل آن به دشمنی ‌ها و معارضه ‌های لاینحل، استفاده از سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی برای تزریق فساد و فحشا میان جوانان، همه و همه، واکنش‌های سرآسیمه‌گون و آشفته در برابر حرکت متین و گام‌های استوار امت اسلامی به سوی بیداری و عزت و آزادگی است...»

بنابراین، مسلمانان و بویژه کارگزاران رسانه های دارای بُرد پوششی وسیع و موثر جهان اسلام؛ با توجه به فرمان خداوند متعال در قرآن کریم که: «این است امت شما، که امتی یگانه است...[42]»؛ بایستی تمام مذاهب اسلامی را در چارچوب "یک من واحد که امت اسلامی" نامیده می شود، بپذیرند؛ و در نتیجه به هنگام پوشش خبری رویدادها و جریان سازی های رسانه ای، به منظور تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان و همچنین ناکام گذاشتن دشمنان درونی و غربی وحدت جهان اسلام؛ عناصر تقریب مذاهب اسلامی را در رسانه های خود برجسته سازی کنند که اهم این عناصر عبارتند از:

- پیروان مذاهب اسلامی، داراى دین واحدى هستند و در اصول اساسى اسلام (توحید، نبوت و معاد) اختلافى ندارند. به عبارتی اگر چه، در بحث هاى کلامى، اصولى، فقهى، حدیثى و تفسیرى اختلاف دارند. اما اختلاف آنها در اصول اعتقادى نیست.

- توجه پیروان مذاهب به اشتراک آنان بر اعتبار منابع و مبانى اجتهادى کتاب و سنت که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وجود داشته و احکام شرعى حوادث واقعه از آنها استخراج مى شده است.

- اعتقاد به این مسئله که تقریب مذاهب اسلامى در عصر کنونى امرى ضرورى است. چرا که دشمنان اسلام از هر سو مسلمانان را احاطه کرده اند.

- انتخاب شیوه هاى پسندیده پیشوایان مذاهب در بحث ها و مناظره ها از سوى پیروان مذاهب.

- اذعان به این مطلب که در شرع، بى دلیل قاطع و روشن، نمى توان پیروان دیگر مذاهب را تکفیر کرد؛ چرا که همه به اسلام اعتقاد دارند.

- تبیین و توضیح اختصاصات مذاهب براى دیگران، توسط علما و احتراز از شایعات و تهمت هاى رایج درمیان پیروان یک مذهب، نسبت به دیگر مذاهب و همچنین تکیه بر مشترکات و ترک اختلافات.

3-3- مصادیقی از عملکرد فتنه گران رسانه ای در جهت تضعیف وحدت جهان اسلام و ناکارآمد نشان دادنِ راهبرد تقریب مذاهب اسلامی!؟

حجت‌الاسلام والمسلمین سید حامد علم ‌الهدی، معاون مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در جریان گفت و گویی با خبرگزاری تقریب (1389) به نوعی، مصادیقی از عملکرد فتنه گران رسانه ای در جهت تضعیف وحدت جهان اسلام و ناکارآمد نشان دادنِ راهبرد تقریب مذاهب اسلامی را بیان کرده است که در بخشی از این گفت و گو آمده است: «امروزه رسانه‌های ماهواره‌ای بیش از فعالیت ‌های اینترنتی و سایت ‌ها و خبرگزاری ‌ها می‌توانند در جوامع بشری موثر باشند. ما شاهد هستیم که در سال ‌های اخیر شبکه ‌های تلویزیونی ماهواره ‌ای متعددی مستقیماً با پول ایالات متحده [و یا افراطیون متعلق به برخی مذاهب اسلامی[43]] راه‌اندازی شده است. وقتی می‌گوییم مستقیماً، یعنی خبر دقیق داریم که از بودجه دولت آمریکا و مصوب ایالات متحده، در این مسیر هزینه شده است. شبکه ‌ای درست می‌شود ذیل عنوان اهل سنت به نام شبکه نور که، در عین حال که سعی کرده یک شبکه مذهبی باشد؛ یعنی مسائل مستهجن و غیراخلاقی ندارد و گاهی هم حرف ‌های خوب داشته باشد و حتی مدعی تقریب هم باشد؛ ولی محصول نهایی آن، مقابله این شبکه و شبکه ‌های هم ‌نوعش، با شبکه‌هایی می باشد که از ناحیه شیعیان طراحی و راه‌اندازی شده است.

دقیقاً در مقابل آن، شبکه‌ای به نام فدک در لندن تاسیس می‌شود که در واقع موسس آن همین آقای یاسر‌الحبیب، روحانی ‌نمای شیعه کویتی است که در چند هفته گذشته در وفات جناب عایشه، جشن برگزار کرد (شکل شماره 6). این کار، کار شیعیان نیست. این را یک گروه افراطی از میان شیعیان انجام داده است. اما خوب هر قدر هم که جماعت شیعیان با آن مخالف باشند؛ ولی کارکرد خود را دارد و تقابل را به وجود می‌آورد. تقابلی که نتیجه ‌اش این است که تمام تلاش‌های چندین و چند ساله مجمع تقریب به باد فنا می‌رود که البته با فتوای تاریخی رهبر معظم انقلاب، این نقشه نقش بر آب شد.

ولی بدون شک تخریب و تحریک کار آسانی است؛ ولی سازندگی و نزدیک کردن دل‌ها کار سختی است. ما سالیان زیادی در این مسیر کار کرده ‌ایم و سمینارهای بسیاری برگزار کرده ‌ایم که اتفاقاً تاثیرگذار هم بوده است. اما وقتی جریاناتی از این دست، در فضای رسانه‌های نوین، چنین تقابلات و برخوردهایی را ایجاد می‌کنند؛ بدون شک اثرات کار ما را اگر از میان هم نبرد، کمرنگ و تضعیف می‌کند.»

حجت‌الاسلام والمسلمین سید حامد علم ‌الهدی، همچنین در پایان گفت و گویش با خبرگزاری تقریب (1389) تاکید می کند: «شبکه اهل بیت هم، یکی از همین شبکه ‌هاست. متاسفانه یک تصور[44] غلط این است که شما فرمودید. اهل سنت ایران به خود ما هم مراجعه می‌کنند که آقا چرا جلوی این شبکه‌ها را نمی‌گیرید؟ وقتی هم می‌گوییم اینها هیچ ارتباطی به نظام جمهوری اسلامی ندارد؛ اینها اساساً از ناحیه ما نیستند؛ این شبکه‌ها عمدتاً از کویت و از خارج از ایران تغذیه می‌شوند؛ می‌گویند خوب شما حمایت می‌کنید. واقعیت این است که ما نه تنها حمایت نمی‌کنیم؛ بلکه مخالف جدی و ۱۰۰ درصدی هم هستیم و اساساً معتقدیم پشتوانه این شبکه ‌ها پول‌های غربی ‌هاست، اگر چه به ظاهر موسسین و گردانندگان آنها مسلمانان هستند و حتی اظهار اسلام و دلسوزی برای اسلام هم می‌کنند.»

شکل شماره 6- اقدام افراطی و تفرقه انگیزی که به سرعت از سوی فتنه گران رسانه ای تبدیل به جریانی برای تضعیف وحدت جهان اسلام و ناکارآمد نشان دادنِ راهبرد تقریب مذاهب اسلامی شد.

3-4- مصداقی پیرامون کارآیی برجسته سازی تقریب مذاهب اسلامی در رسانه های جهان اسلام، در جهت تقویت وحدت جهان اسلام و ناکارآمدسازی فتنه گران رسانه ای !؟

در روزنامه اطلاعات، به نقل از شماره 109 پیک تقریب آمده است: «چندی پیش، پس از فتوای تاریخی مقام معظم رهبری، [به دنبال] اوج ‌گیری فتنه ‌انگیزی ‌های مذهبی در رسانه ‌های مغرض و افراطی [(شکل شماره 7)]؛ دکتر احمد‌الطیب شیخ ‌الازهر، در مصاحبه‌ای با یکی از مطبوعات لبنانی به نام النهار[45]، اظهارات بسیار روشنگرانه و وحدت‌بخشی را در پاسخ به سئوالات احمدالزین خبرنگار این رسانه مطرح کرد که بازتاب وسیعی داشت. احمدالطیب در این مصاحبه به تشریح دیدگاه ‌های خویش در نفی قاطعانه تکفیر شیعیان[46]، یکی بودن قرآن اهل سنت و شیعه، اقامه نماز به امامت شیعیان، واکاوی سوء استفاده‌های سیاسی از اختلافات شیعه و سنی، تلاش الازهر در تحقق وحدت امت اسلامی[47] و سفر به کشورهای شیعی پرداخت که با واکنش مثبت دلسوزان امت اسلامی همراه بود.

از سوی دیگر، یک روز پس از اظهارات شیخ ‌الازهر که بدون نام بردن از شبکه خاصی، از پخش برنامه ‌های تکفیری از سوی شبکه ‌های ماهواره ‌ای وهابیت به شدت انتقاد کرده بود[48]؛ پخش برنامه ‌ای هفت شبکه وهابی متوقف شد [(شکل شماره 8)]. چنان چه به گزارش ابنا، پس از قطع شبکه ‌های الخلیجیه، الحافظ و الناس، پخش برنامه شبکه‌های الصفا و الوصال که برنامه‌های افراطی و اختلاف ‌انگیز پخش می‌کنند هم در نایل ‌ست[49] متوقف شد. ماهواره اردنی نور ست[50] نیز در راستای جلوگیری از تبلیغ افراطی‌گری، پخش دو شبکه افراطی وهابی الرحمه و الحکمه را متوقف کرد.»

شکل شماره 7- پوشش خبری فتوای تاریخی مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای توسط کانال تلویزیونی الجزیره.

شکل شماره 8- واکنش افراطیون مصری به قطع پخش برخی کانال های تلویزیونی ضد تقریبی از سوی ماهواره نایل ست؛ به دنبال انتقاد شدید شیخ الازهر از پخش برنامه ‌های تکفیری از سوی شبکه ‌های ماهواره ‌ای؛ و پس از فتوای تاریخی مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای.

4- نتیجه گیری

وحدت و همزیستى دینى و مسالمت آمیز مسلمانان با یکدیگر و به عبارتی، احیا و استحکام اصل اخوت و همبستگى اجتماعى بین مسلمانان، یکى از دستورهای صریح قرآن کریم و همچنین یکی از دغدغه هاى اصلى و همیشگى اهل البیت (علیهم السلام) بوده است. اما اقدامات و تبلیغات وسیع دشمنان درونی و بیرونی وحدت جهان اسلام، جهت برانگیختن تعصب ‌های فرقه‌ای؛ دشمن‌تراشی ‌های کاذب از شیعه برای سنی و از سنی برای شیعه؛ تفرقه ‌افکنی میان دولت‌های مسلمان و کوشش برای تشدید اختلافات و تبدیل آن به دشمنی ‌ها و معارضه ‌های لاینحل؛ تکفیر و تفسیق هاى نابجاى مسلمانان و صاحبان فرق اسلامى و ...؛ همه و همه، موجب شده اند که اساسی ترین راهبرد تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان و دستیابی به وحدت اسلامی که "تقریب مذاهب اسلامى" نامیده می شود؛ در طول تاریخ، بویژه در عصر جهانی شدنِ رسانه ها با چالش های متنوع و متکثری روبرو گردد.

حال با توجه به این که، بین رسانه و دین همیشه ارتباط وجود داشته (هوور[51] و لاند بای[52]، 1997: ص 284) و این موضوع در عصر رسانه ها[53] شدت و تنوع بیشتری پیدا کرده است ( هوور، 2006: ص 59). لذا، همه مسلمانان، بویژه نخبگان جهان اسلام بایستی به این مهم، توجه لازم و کافی را داشته باشند که"تفرقه و اختلاف، پاشنه آشیل[54] جهان اسلام است و بالعکس، وحدت با راهبرد تقریب مذاهب اسلامی، پاشنه آشیل دشمنان درونی و بیرونی وحدت جهان اسلام".

از این رو، تبیین و تقویت عوامل وحدت بخش از سوی رسانه های جهان اسلام[55] از یک سو؛ و تضعیف اثربخشی عوامل بازدارنده و ضربه زننده به وحدت جهان اسلام از سوی دیگر؛ که از منظر فعالیت های ژورنالیستی؛ برجسته سازی عناصر تقریب مذاهب اسلامی در فرآیند مدیریت پیام[56] نامیده می شود. رهیافتی موثر برای پاسداری از اتحاد مسلمانان در عصر جهانی شدنِ رسانه ها محسوب می شود که حتی، قابلیت و توانایی مقابله با دست های آلوده و زبان های مزدوری که می خواهند به وحدت اسلامی ضربه بزنند را دارد.

همچنین در این راستا، به نظر می بایست با پی گیری مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و با مشارکت سازمان کنفرانس اسلامی، علما و رهبران برجسته جهان اسلام و همچنین دست اندرکاران امور ارتباطاتی و رسانه ای کشورهای اسلامی، کنوانسیون ‌ها و پروتکل‌هایی تهیه و عملیاتی شوند که ناظر بر عملکرد تقریب مذاهبی انواع رسانه ها، بویژه کانال های تلویزیونی باشند. چرا که، اولاً میزان دسترسی و حتی میزان علاقه مندی برای پیام گیری از کانال های تلویزیونی پخش مستقیم ماهواره ای نسبت به سایر رسانه ها رو به تزاید است؛ و همچنین در طی چند سال اخیر، مخالفان وحدت جهان اسلام و راهبرد تقریب مذاهب اسلامی، برای ایجاد، گسترش و تعمیق تعصب و اختلافات مذهبی میان امت اسلام، بیشترین استفاده را از این نوع کانال های ارتباطی به عمل آورده اند.

 

 

منابع :

- نهج‌البلاغه؛ ترجمه سید جعفر شهیدی (1380) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

- آقانورى، على (1389) "راه کارهاى تحکیم وحدت اسلامى از نگاه امامان شیعه".

<http://www.taghrib.ir/persian/index.php?option=com_content&view=article&id=595%3A1389-08-02-06-17-02&catid=64%3A1389-05-16-08-02-27&Itemid=393&showall=1>

- الزین، احمد (1389) "تلاش پیگیر برای تقریب (گفت ‌و گو با دکتر احمدالطیب، شیخ الازهر)"؛ روزنامه اطلاعات. شنبه 13 آذر 1389، شماره 24912، ص 6.

- بدیعی، نعیم (1369) "معیارهای گزینش خبر: کدام خبر، چرا؟"؛ فصلنامه رسانه. سال1، شماره های 1 و 2، بهار و تابستان 1369، ص ص 40-45.

- بروجردی علوی، مهدخت (1372) "دروازهبانی خبر چیست؟ دروازه بانان کیستند؟"؛ فصلنامه رسانه. سال 4، ش 1، بهار 1372، ص ص 18-25.

- پاک آیین، محسن[57] (1/1389) "روش‌های جنگ نرم دشمن در مقابله با تقریب مذاهب اسلامی و راه ‌های مقابله با آن"؛ فصلنامه سیاسی علمی اخوت. سال 3، بهار 89، شماره 9، ص ص 66-72.

- پاک آیین، محسن (2/1389) " راهبردهای رسانه ‌ای برای مقابله با چالش ‌های فراروی وحدت اسلامی".

< http://www.taghribnews.ir/vdcewn8w.jh8ofi9bbj.html >

- پگاه حوزه[58] (1386) "راهکارهاى تقریب مذاهب اسلامى"؛ (دانشنامه حوزه).

<http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazine/MagArt.aspx?LanguageID=1&id=83594&SearchText 11/3/2010>

- تامپسون، جان ب. (1380) رسانه و مدرنیته؛ ترجمه مسعود اوحدی. تهران: انتشارات سروش.

- حیدری، موسی الرضا (1388) "وحدت در قرآن (1)".

<http://nahadsbmu.ir/article.aspx?gidview=5244>

- خبرگزاری تقریب (1389) "گفت و گو با حجت‌الاسلام و المسلمین سید حامد علم ‌الهدی، معاون مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی". 

<http://www.taghribnews.ir/vdcjvhe8.uqeavzsffu.htm>

- خدابخش، بتول (1371) "هفت قانون مطبوعاتی"؛ فصلنامه رسانه. سال 3، ش 1، بهار 1371، ص ص 48-49.

- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (1389) "پیام ولی ‌امر مسلمین به حجاج بیت‌الله ‌الحرام". اول ذی‌الحجة‌الحرام 1431/ هفدهم آبان 1389.

<http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=10590>

- سورین، ورنر جی. و جیمز دبلیو. تانکارد (1381) نظریه های ارتباطات؛ ترجمه علی رضا دهقان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- عبدالرشیدی، علی اکبر (1389) "رسانه در عصر جهان مندی[59]"؛ روزنامه اطلاعات. دوشنبه 17آبان 1389، شماره 24893، ص6.

- عبدو، محمد (1389) "چالش ‌های وحدت و راهبرد رویارویی".

<http://www.taghrib.ir/persian/index.php?option=com_content&view=article&id=552:1389-07-09-19-43-05&catid=64:1389-05-16-08-02-27&Itemid=393>

- محسنیان راد، مهدی (1389) "ویکی لیکس و وسعت آگاه شدن"؛ دیپلماسی ایرانی. دوازدهم آذر ماه 1389.

<http://www.irdiplomacy.ir/index.php?Lang=fa&Page=24&TypeId=&ArticleId=9520&BranchId=37&Action=ArticleBodyView>

- مدیریت مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی (1389) درس های اخلاقی از نهج البلاغه. قم: شرکت ناجی نشر.

- موسسه لغت نامه دهخدا (2010) لغت نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

<http://www.loghatnaameh.com>

- وکیلی، شروین (1386)" خط قرمز!"؛ همشهری آنلاین. 29 آبان ماه 1386.

<http://www.hamshahrionline.ir/news-37105.aspx>

- ویکی پدیا (2010) "هلال شیعی".

<http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Schiitischer_Halbmond.jpg>

- Cady, Linell Elizabeth and Sheldon W. Simon (2007) Religion and conflict in South and Southeast Asia: disrupting violence. New York: Routledge.

- Dearing, James W. and Everett M. Rogers (1996) Agenda-Setting (Communication Concepts). London: Sage Publications, Inc.

- Gorman, Lyn and David McLean (2009) Media and society into the 21st century: a historical introduction. West Sussex: Wiley-Blackwell.

- Hoover, Stewart M. (2006) Religion in the media age. New York: Routledge.

- Hoover, Stewart M. and Knut Lundby (1997) Rethinking media, religion and culture. London: Sage Publications Ltd.

- Kwansah-Aidoo, Kwamena (2005) Topical issues in communications and media research. New York: Nova Science Publishers, Inc.

- Rafiabadi, Hamid Naseem (2007) Challenges to religions and Islam: a study of Muslim movements: Volume1. New Delhi: Sarup & Sons.

- Straubhaar, Joseph and Robert LaRose and Lucinda Davenport (2008) Media Now: Understanding Media, Culture, and Technology. Belmont: Wadsworth.

- wikipedia (2010) "Achilles' heel."

<http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Achilles%27_heel&oldid=376759703>

 

 

--------------------------------------------------------------------ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ------------

[1]ـ دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی از دانشکده صدا و سیما - مدرس دانشگاه جامع علمی و کاربردی.

ای میل: [e-mail] = نشانی: تهران - صندوق پستی 381/13145 = تلفن: [phone]

[2]ـ وحدت: یگانه شدن. یکتایی. یگانگی (لغت نامه دهخدا).

[3]ـ برای مطالعه بیشتر ر.ک. درس های اخلاقی از نهج البلاغه.

[4]ـ «*إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ (انبیاء/۹2)»

[5]ـ «* وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ * وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَأُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (سوره آل عمران / آیات 103ـ105).»

[6]ـ «هدف از پیدایش امت اسلامی، نجات بشر و خیر بشر است *کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّـه... (سوره آل عمران، آیه 110).»

[7]ـ برای مطالعه بیشتر ر.ک. درس های اخلاقی از نهج البلاغه.

[8]ـ خطبه 96 نهج البلاغه.

[9]ـ سابقه مباحث وحدت اسلامى، به آغاز دین اسلام باز مى گردد که میان صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اختلاف و منازعه پیدا مى شد و قرآن، مسلمانان را از آن منع مى کرد (پگاه حوزه، 1386). همچنین تاریخ اسلام پس از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تا به امروز، شاهد اختلاف و تفرقه میان مذاهب اسلامى بوده است (عبدو، 1389).

[10]ـ تقریب: نزدیک کردن. نزدیک گردانیدن (لغت نامه دهخدا). اما مقصود از تقریب مذاهب اسلامی، این است که علماى هر مذهب، درباره مذاهب دیگر مطالعه کنند تا به این نتیجه برسند که همه آنها در اصلِ اعتقادات، یعنى اسلام، اشتراک نظر دارند. همه مسلمانان در اصلِ اسلام، یعنى اعتقاد به خدا و وحدانیت او، نبوت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و اعتقاد به معاد با یکدیگر مشترک اند. بنابراین، تقریب بین مذاهب اسلامى؛ تقریب بین آنها از راه بحث هاى علمى، کلامى، تفسیرى، حدیثى، اصولى، فقهى و... است. همچنین هدف از تقریب مذاهب اسلامى این است که مسلمانان خود را امت واحده بدانند: «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ (انبیاء/۹2)» (پگاه حوزه، 1386).

[11] Age of Media Globalization

[12]ـ به طور مثال، رفیع آبادی [ RafiabadiHamid Naseem] (2007: ص ص 997 و 1454) در بحث پیرامون چالش های مذهبی و اسلام؛ تاکید دارد که روابط میان شیعیان و سنی ها در طول تاریخ مسلمانان بسیار تیره و تار بوده است. همچنین شیعیان و سنی های زیادی [؟] یکدیگر را مرتد و حتی دشمن اسلام دانسته اند و در این میان، عوامل زیادی به مثابه سوخت موتور این درگیری ها عمل کرده اند که از مهمترین ها، می توان به عامل های سیاسی و اقتصادی اشاره کرد.

[13]ـ مانند ایجاد تنش بین اکثریت سنی و اقلیت شیعه جامعه مسلمانان ساکن در کشورهای جنوب آسیا، بویژه در کشورهای پاکستان و هند (کدی [Linell Elizabeth Cady] و سیمون [Sheldon W. Simon]، 2007: ص 6).

[14]ـ به طور مثال، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با توجه به ماهیت ضد امپریالیستی (Anti-imperialist) و ضد سلطنتی (Anti-monarchical) انقلاب اسلامی، برخی کشورهای عربی با تحریک غربی ها تلاش های ضد شیعی (Anti-Shia) خود را شدت بخشیدند (رفیع آبادی، 2007: ص 1455).

[15] Shiite Arc

[16] Approach

[17] Documentary Research

[18]ـ استفاده از واژه جهانی شدن (Globalization)، که امروزه به اصطلاحی (Term) رایج تبدیل شده است؛ تنها از دهه 1990 میلادی و بعد از پایان جنگ سرد (Cold War) متداول شد. از سوی دیگر این اصطلاح، در ابتدا اشاره به تغییرات در روابط بین الملل و همچنین اقتصاد و تجارت جهانی داشت. اما مدت هاست که در چارچوب این اصطلاح، موضوعاتی مانند: تغییرات اجتماعی و تغییرات فرهنگی بوسیله رسانه ها و همچنین ارتباطات بین الملل هم مورد توجه قرار می گیرند (گورمن [Lyn Gorman] و مک لین [David McLean]، 2009: ص 264).

اما جهانی شدن رسانه ها (Media Globalization)، فرآیندی سازمان یافته و نابرابر است که بعضی را بیش از بقیه منتفع ساخته و بخش هایی از جهان را سریع تر به شبکه جهانی ارتباطات، کشانده است. یعنی با وجود آن که ارتباطات و اطلاعات به شکلی فزآینده در مقیاس جهانی انتشار می یابد؛ ولی این مواد نمادین همواره توسط افرادی دریافت می شود که در محل های خاص مکانی - زمانی واقع شده اند. بنابراین "تملک محصولات رسانه ای همیشه یک پدیده محلی است".

به عبارتی دیگر، از ویژگی های محوری جهانی شدن ارتباطات (Communications Globalization) این است که، برخی از مناطق جهان، برای تامین کالاهای نمادین، به شدت وابسته به یکدیگرند. به طور مثال، ماهواره های پخش مستقیم رادیوتلویزیونی (DBS) ظاهراً "نظام های نوین توزیع محصولات رسانه ای" و یا "نظام های توزیع ذاتاً فرا ملیتی" به شمار می روند. اما در حقیقت، از دیدگاه فنی هیچ دلیلی وجود ندارد که حتما "ناحیه دریافتِ یک ماهواره (جای پا)" با مرزهای زمینی یک ملت یا کشور خاص مطابقت داشته باشد (برای مطالعه بیشتر ر.ک. رسانه و مدرنیته؛ تالیف: جان ب. تامپسون).

[19] Global communications

[20] Fiber-optic Cable Systems

[21] Satellite Links

[22] Internet Communications Networks

[23] Telecommunications Systems

[24] Journalism

[25] Satellite TV / Satellite Radio

[26] Internet TV/ Online TV / Internet Radio / Online Radio

[27] Website

[28] Weblog

[29] Newspaper

[30] Magazine

[31] News Coverage

[32]ـ این کانال تلویزیونی در بیان اخبار و پوشش خبری مسائل تفرقه انگیز و جریان سازی علیه شیعیان، کارنامه قابل ملاحظه ای دارد.

[33]ـ به کسانی که در تحریریه رسانه های خبری در فرآیند تهیه، گزینش و ارائه پیام های خبری فعالیت دارند،"دروازه بان (Gatekeeper)" میگویند. مفهوم دروازه بانی که گزینش گری، مرزبانی، سوزن بانی و خبربانی نیز ترجمه شده است؛ نخستین بار توسط کورت لوین (Kurt Lewin) در زمان جنگ جهانی دوم مطرح شد. بدینگونه که در فرآیند تولید و پخش خبر نیز، اِعمال نظرهای گوناگون توسط گزینش گران مختلف صورت میگیرد و آن چه به نام "خبر" در رسانه ها به مخاطبان ارائه میشود؛ حاصل انتخاب ها، تصمیم گیری ها و اعمال نظرهای افراد گوناگون است. تحقیقات در زمینه رفتار ارتباطی گزینش گران نیز نشان دهنده این واقعیت است که انتخاب خبر با توجه به ضوابط و معیارهایی صورت میگیرد. یعنی اشخاص آگاهانه سرنوشت یک رویداد را از جنبه گزارش و یا عدم گزارش آن، میزان و نحوه ارائه آن در صفحه های روزنامه و یا در برنامه های خبری رادیو و تلویزیون [و یا فضای وب] تعیین میکنند (بدیعی، 1369: ص 40).

[34]ـ به گفته تیچر (Ticher) دروازه بانی (Gatekeeping) باید این طور تعریف شود:« فرآیند گستردهای از کنترل اطلاعات، شامل تمام جنبه های رمزگذاری پیام. نه فقط انتخاب، بلکه ممانعت از نشر، انتقال، شکل دهی، ارائه و عرضه، تکرار، زمان بندی در طول مسیر انتقال از منبع به گیرنده. به عبارتی دروازه بانی شامل تمام جنبه های انتخاب، نگه داشتن و کنترل پیام است. چه از طریق رسانه ها و چه از طریق مجراهای میان فردی» (بروجردی علوی، 1372: ص 21).

[35] David Manning White

[36]ـ باید همیشه به خاطر داشت که: "در تمامی سیستم های ژورنالیستی، رسانه های خبری عوامل و کارگزاران کسانی هستند که قدرت سیاسی و اقتصادی از آنِ آنهاست و سازمان های رسانه ای، بازیگران مستقلی نیستند، اگر چه از استعداد و توانایی بالقوه عملکردِ مستقل برخوردارند. از این رو مضامین و محتوای رسانه های خبری، همیشه منعکس کننده منافع کسانی است که رسانه ها را تامین مالی میکنند" (خدابخش ، 1371: ص 48).

[37] Mass Media

[38] Kwamena Kwansah-Aidoo

[39]ـ برجسته سازی (Agenda-Setting) از اوایل دهه 1970 میلادی یکی از مفاهیم اصلی در نظریه های ارتباطات بوده است و حاکی از شیوه ای می باشد که رسانه ها می توانند بر جامعه و نگرش مردم نسبت به وقایع، رویدادها، افراد، گروه ها و ... اثر داشته باشند. زیرا شواهدی مبنی بر این که رسانه ها، دیدگاه های افراد را در خصوص مشکلات مهمی که جامعه با آنها مواجه است را شکل می دهند، وجود دارد. اما در این میان، ممکن است مسائل و مشکلاتی که در رسانه ها مورد تاکید قرار گرفته است؛ همان هایی نباشد که در واقعیت بارز است (سورین [Werner J. Severin] و تانکارد [James W. Tankard]،1381: ص 358 و استراوبهار [Joseph Straubhaar]، لِروز [Robert LaRose) و دِون پورت [Lucinda Davenpor]، 2008: ص 52).

همچنین هر فرآیند برجسته سازی نیز کنشی به شمار می رود که ترکیبی از سه مولفه اساسی: اولویت رسانه ها ( Media Agenda)، اولویت عامه مردم (Public Agenda)و اولویت سیاسی (Policy Agenda) می باشد؛ که در این میان، نباید از روابط متقابل میان این عناصر غافل بود (دیرینگ و راجرز، 1996: ص ص 5-6).

[40] James W. Dearing

[41] Everett M. Rogers

[42]ـ «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً ... (انبیاء/۹2).»

[43]ـ مانند: الخلیجیه، الحافظ، الناس، الصفا، الوصال، الرحمه، الحکمه، الفجر، المجد، نور، فدک ...

[44]ـ برخی از برادران اهل سنت، تصورشان این است که کانال تلویزیونی اهل بیت، از مراکز اصلی شیعیان و صراحتاً از قم هدایت می‌شود.

[45]ـ جریدة النهار.

[46]ـ دکتر احمد‌الطیب شیخ ‌الازهر متعقد است که «ما نیازمند وحدت امت اسلامی برای همه کشورهای اسلامی هستیم؛ این امر مهم و ضروری است و ما به آن نیاز داریم و بدون آن نمی‌توانیم روزی و روزگاری سرهای خود را بر افراشته نگاه داریم. من به دنبال کسانی هستم که از این وضع بهره‌ برداری می‌کنند. وقتی ماهواره‌ هایی باشد که حکم به تکفیر شیعه می‌دهند، ما این را محکوم می‌کنیم و نمی‌پذیریم چون نه در قرآن و نه در سنت و نه در اسلام توجیهی برای آن نمی‌یابیم. ما پشت سر شیعیان نماز می‌گزاریم. شیعیان برخلاف شایعاتی که هست، قرآن دیگری ندارند و گرنه خاورشناسان از آن نمی‌گذشتند. این امر برای آنها صید گرانبهایی است؛ من در این زمینه تحقیقی انجام داده‌ام؛ همه مفسران اهل سنت از طبری گرفته تا به امروز هیچ ‌کدام قائل به آن نبوده‌اند که شیعه دارای قرآن دیگری است...» (الزین، 1389: ص 6).

[47]ـ دکتر احمد‌الطیب شیخ ‌الازهر متعقد است که «میراث اسلامی، اختلاف را رحمت تلقی می‌کند. اختلاف از زمان صحابه وجود داشت و همگان نیز بر صواب بودند، بنابراین میراث کلاسیک ما به عنوان میراث کلاسیک مسلمانان به لحاظ درونی [میان مسلمانان] متنوع است و در آن، نظر اول و دوم و سوم و چهارم را می‌بینیم؛ و گرنه مذاهب چهارگانه ‌ای که در اسلام با هم اختلاف و در عین حال همزیستی دارند، به چه معناست؟ حتی فقهای یک مذهب نیز با هم اختلاف دارند و با این حال همزیستی می‌کنند...» (الزین، 1389: ص 6).

همچنین دکتر احمد‌الطیب شیخ ‌الازهر در پاسخ به این سئوال روزنامه نگار النهار که "آیا از موضوع عصمت ائمه [علیهم السلام] به عنوان یک اختلاف عقیدتی میان شیعه و سنی، موضوع مهمتری وجود دارد؟" تاکید کرده است که : « میان سنی و شیعه اختلافی که او را از اسلام خارج سازد، وجود ندارد. این بهره ‌برداری سیاسی از اختلاف است؛ در مورد مذاهب فقهی چهارگانه [اهل سنت] نیز چنین اتفاقی افتاد؛ همه اختلاف میان ما و آنها در مسئله امامت است. از نظر ما [اهل سنت]، امامت به اختیار و انتخاب مسلمانان است و پیامبر خدا (صلی ‌الله علیه و سلم) انتخاب رهبران و جانشینان آنها را به مسلمانان واگذار کرد. ولی آنها [شیعیان] می‌گویند که پیامبر اکرم (صلی ‌الله علیه و سلم) امام علی کرّم ‌الله وجهه را به امامت برگزید. اگر شما بر این باور باشی که علی در جانشینی پیامبر سزاوارتر از دیگران است، مشکلی نیست و اگر معتقد باشی که امت، ابوبکر را برگزید، باز هم مشکلی نیست؛ مسئله در بهره‌ برداری‌ هاست. البته یک رشته مشکلاتی هم از سوی عوام به صورت دشنام مطرح است. ولی مسئله در بهره‌ برداری‌ های مغرضانه از این اختلاف‌ ها در ضربه زدن به وحدت امت است...» (الزین، 1389: ص 6).

[48]ـ دکتر احمد‌الطیب شیخ ‌الازهر متعقد است: «... وقتی ماهواره‌ هایی باشد که حکم به تکفیر شیعه می‌دهند، ما این را محکوم می‌کنیم و نمی‌پذیریم چون نه در قرآن و نه در سنت و نه در اسلام توجیهی برای آن نمی‌یابیم...» (الزین، 1389: ص 6).

[49] Nilesat satellite

[50] Noursat satellite

[51] Stewart M. Hoover

[52] Knut Lundby

[53] Media Age

[54]ـ پاشنه آشیل (Achilles' heel / نقطه جراحت پذیر، نقطه زخم پذیر و نقطه ضعف)؛ دلالت بر ضعفی علی ‌رغم سلامت و قدرت عمومی دارد که می‌تواند منجر به زوال گردد. اگر چه ریشه اساطیری آن، اشاره بر آسیب‌پذیری فیزیکی دارد؛ اما در استعارات کنونی بر هر خصلتی که منجر به شکست شود، تعمیم داده می ‌شود (دانشنامه ویکی پدیا، 2010).

[55]ـ محسن پاک آیین (2/1389) در مقاله ای با عنوان راهبردهای رسانه ‌ای برای مقابله با چالش ‌های فراروی وحدت اسلامی؛ طرحی با عنوان "راهبرد تقریب رسانه ‌ای در جهان اسلام" را پیشنهاد داده و در توضیح آن آورده است: تحقق شعار "اتحاد اسلامی" در حوزه بهره گیری شایسته از عنصر رسانه، ضرورت بررسی چگونگی تقویت سیاست "رسانه و تقریب" در میان مسلمانان جهان را از ابعاد گوناگون ایجاب می‌نماید. در فرآیند تدابیر تقریبی، سیاست رسانه‌ ای به مجموعه عواملی اطلاق می‌شود که دولت‌ های اسلامی و علمای تقریبی از طریق آن در بلند مدت، الگوهای رفتاری و شیوه تفکر و زندگی ملت ‌های مسلمان را در جهتی که تامین کننده منافع و خواست‌ های همگرایانه باشد هدایت می‌کنند.

[56]ـ مراحل فرآیند مدیریت پیام سازی و پیام رسانی در تمامی رسانه ها، عبارتند از: سیاست گذاری ارتباطی، برنامه ریزی ارتباطی، تولید پیام، اشاعه پیام و بازخوردگیری از مخاطبان هدف.

[57]ـ این مقاله در نوزدهمین کنفرانس بین ‌المللی وحدت اسلامی که در اسفند ماه سال 1388 برگزار شده بود؛ ارائه شده است.

[58]ـ ویژه حوزه های دینی، فروردین ماه سال 1386، شماره 46.

[59]ـ این مقاله در چهارمین کنفرانس انجمن جهانی ارتباطات (2010) که در پنجم آبان ماه سال 1389 در دانشگاه ژان پل دوم لهستان برگزار شده بود؛ ارائه شده است.