آیا آیة الله شیخ محمد سند را میشناسید؟

 بسم الله الرحمن الرحیم 

 زندگینامه حضرت آیت الله حاج شیخ محمد سند دام ظله

---

معظم له در سال 1382 ه- ق (ماه رجب) مطابق با 1341 ه- ش (1961میلادى) در کشور بحرین متولد شدند. پدرشان حاج حمید از تاجران کشور بحرین بوده و از شیفتگان ائمه اطهار علیهم السلام خصوصاً حضرت سید الشهداء علیه السلام بود. 

دوران دبستان را در 4 سالگى بعد از موفقیت در تست هوشى که از معظم له گرفته شد، شروع نمود؛ و تا اتمام دبیرستان در بحرین مشغول تحصیل بوده و در طول این ایام همواره در ردیف شاگردان ممتاز قرار مى‏گرفت. ایشان هم زمان با درس در فعالیتهاى دینى و اعتقادى و اقامه نماز در مدرسه سهم به سزایى داشته است.

 پس از اخذ مدرک دیپلم در حالى که بیش از 15 سال و نیم نداشته جهت اخذ مدرک فوق دیپلم در رشته مهندسى از طریق بورسیه تحصیلى به کالج دیوید گیم در لندن رهسپار شدند. در آنجا نیز از نبوغ سرشار خود بهره جسته و در مدت یک سال موفق به اخذ مدرک فوق دیپلم از دانشکده مذکور شدند. در سال دوم واحدهاى اضافى را فرا گرفته و در دانشکده تخصصى امپریال وارد شدند.

ایشان با جدیت تمام مشغول ادامه تحصیل بودند که در اواخر سال دوم تحصیل فکرى به طور جدى ذهن ایشان را متوجه خود مى نماید، که براستى چرا این قدر مکتب اهل بیت مورد ظلم و ستم واقع مى شود و هر روز از گوشه ایى کسى برمى خیزد و شبهاتى را علیه این مذهب گسیل مى دارد در حالى که بهترین و زیبا ترین پاسخها در مکتب غنى اهل بیت علیهم السلام یافت مى شود، وبا آن پشتوانه غنى علمى و فرهنگى این مذهب چرا در این میدان نبرد کمتر سربازان فداکار به چشم مى خورند. پیرو این اندیشه ایشان تصمیم به رها کردن تحصیل در دانشگاههاى انگلستان و آمدن به قم براى فرا گرفتن علوم اهل بیت علیهم السلام مى گیرند. البته این ذهنیت از مدتها قبل در ذهن ایشان نقش بسته بود ولى مدت اقامت و تحصیل در دیار غربت این فکر را به طور جدى ترى در ذهن ایشان پروراند.

 به گفته معظم له علت این تصمیم که ظاهرا جنبه ناگهانى و غیر مترقبه داشت مواجه شدن با شبهات فراوانى بود که مکتب اهل بیت علیهم السلام خصوصا امام زمان عجل الله فرجه الشریف را نشانه رفته بود. روحیات ولائى که از طفولیت همراه ایشان بود و عشق فراوان به اهل بیت علیهم السلام سبب شد در چنین وضعیتى غربت امام عصر عجل الله فرجه الشریف و مظلومیت شیعه را به خوبى لمس کند. ایشان با مشاهده فعالیتهاى فرهنگى دشمنان مذهب حقه جعفرى و شبهه پراکنى هاى آنها در بین جوانان و دانشجویان و با این اعتقاد که پاسخ تمامى این شبهات در مکتب غنى اهل بیت موجود است براى یادگیرى علوم و معارف اهل بیت علیهم السلام و یافتن حقایق به طور مستقیم و از منابع اصلى آن تصمیم به ترک دانشگاه و ورود به حوزه علمیه گرفتند، تا بتوانند در دفاع از مذهب قدمى برداشته و سنگرى در مقابل هجوم دشمنان باشند.

پس از آنکه برخى از دوستان و اساتید دانشگاه از این تصمیم ناگهانى آگاه مى شوند تمام تلاش خود را براى منصرف کردن ایشان به کار مى بندند، شاید بیشترین کسى که چنین تلاشى مى کرده یکى از اساتید یهودى ایشان بود که به خوبى از نبوغ و استعداد سرشار ایشان مطلع شده بود، او پیشنهاد هرگونه امکانات و شرائط تحصیل را درلندن به ایشان مى دهد، ولى نمى تواند مانع تصمیم جدى ایشان در قدم نهادن در راه سربازى حضرت ولى عصر ارواحنا له الفداء بشود. 

همیشه در فکر این بود که چگونه مى تواند به قم بیاید و تصمیمش را عملى سازد،تا اینکه بالاخره دراولین سالگرد پیروزى انقلاب اسلامى ایران با دعوتى که انجمن اسلامى دانشجویان تهران از جمعى از دانشجویان لندن جهت شرکت در کنفرانس اندیشه انجام داد بود از لندن به تهران آمدند، پس از فرود هواپیما در فرودگاه مهرآباد و اتمام تشریفات گمرکى ایشان بدون آنکه به سراغ محل برگذارى کنفرانس برود سایرین را ترک نموده و با اشتیاق فراوان یک سره به سمت قم حرکت مى نمایند.

ابتداى ورود ایشان به قم همراه با سختیها و دشواریهاى فراوان بود ولى با استقامت و ارتباط با بعضى از علما ودوستان و طى مراحل قانونى جهت اقامت درایران و در نهایت سکونت در یکى از مدارس علمیه قم آنها را پشت سر نهادند. 

پس از ورود به حوزه همانند تشنه ایى که به آب زلا ل دسترسى پیدا کرده است با جدیت تمام، شبانه روز مشغول تحصیل شدند و هیچ چیز این تلاش مداوم را متوقف نمى ساخت، حتى روزهاى تعطیلى حوزه اعم از پنجشنبه و جمعه وسایر تعطیلات نیز دست از تحصیل برنداشتند. در مدت کمى تمامى متون قدیمه مانند شرح نظام، مطول و شمسیه و مغنى اللبیب و هیئت و قوانین وغیره را فرا گرفتند. و در مدت سه سال و نیم ، سطوح عالیه را به اتمام رساندند که البته ساعات کارى این سه سال و نیم معادل ساعتهاى درسى حوزه در هفت سال برآورد میشود.

پس از اتمام دروس سطح عالى به استفاده از دروس خارج آیات عظام و مراجع تقلید مشغول شدند. مدت 9 سال از مرحوم آیت الله العظمى سید محمد روحانى رحمه الله بحث خارج اصول و همچنین کتاب بیع در فقه را استفاده نموده، و نزد مرحوم آیت الله العظمى میرزا هاشم آملى رحمه الله کتاب صلاة را به مدت 8 سال، و نزد مرحوم آیت الله العظمى گلپایگانى رحمه الله کتاب قضا و شهادات و نزد آیت الله العظمى وحید خراسانى مد ظله به مدت 8 سال فقه و اصول، و نزد آیت الله العظمى میرزا جواد تبریزى رحمه الله به مدت 3 سال درفقه و اصول استفاده نمودند. در دو سال پایانى عمر مرحوم آیت الله العظمى فانى رحمه الله که به علت بیمارى در منزل بودند یک دوره اصول به صورت فشرده و نیز در کتابهاى مکاسب محرمه، اجاره، قضا، خلل صلاة و مسائل مستحدثه و مباحث تفسیرى و معارف بهره وافرى از ایشان برد. این مباحث به صورت مرورى و تکیه بر نکات و دقائق بحث بوده است.

تلاش پیگیر ایشان به حدى بود که اکتفا به حضور در درس نمى کردند، و ملازمت با هر کدام از این بزرگان منحصر در حضور درس ایشان نمى شده است بلکه در غیر ساعات درسى و نیز در روزهاى تعطیل حد اکثر استفاده را از ایشان مى نموده اند، به طورى که هر سال حضورایشان در درس معادل دو سال بوده است. در بحثهاى تعطیلى آیت الله العظمى روحانى که در خلل صلاة و قواعد فقهى بود و همچنین در جلسه استفتاى آیت الله العظمى روحانى و آیت الله العظمى تبریزى هرکدام به مدت 3 سال حضور داشتند. ایشان در زمان حیات آیت الله العظمى خوانسارى رحمه الله به طور مرتب در ایام تعطیل به تهران مى رفتند تا از آن منبع علمى نیز خوشه چینى نمایند.

به جز شرکت در دروس حضرات و ملازمت با ایشان در غیر ایام درسى، از دروس برخى از اساتید که روى نوار کاست ضبط شده بود نیز استفاده مى نمودند، تعداد این نوارها چیزى در حدود چهارده هزار ساعت درس مى باشد، که غالبا پس از استماع به خدمت همان استاد رفته و نسبت به مطالب شنیده شده گفتگو مى کردند. 

پس از تحصیل علم در محضر اساتید بزرگ به دستور استادشان آیت الله العظمى روحانى و میرزا هاشم آملى - که عنایت ویژه اى به ایشان داشتند- شروع به تدریس بحث خارج نموند. البته شروع این تدریس بحث خارج فقه و اصول همگام با دو سال اخیر حضور ایشان در درسهاى آقایان بود .

معظم له تاکنون یک دوره اصول در 15 سال، و در فقه کتاب طهارت را تدریس نموده اند و به تدریس دوره دوم اصول و کتاب صلاة اشتغال دارند. در روزهاى پنج شنبه و جمعه و ایام تعطیل نیزبه بعضى مباحث فقهى پرداخته اند که حاصل آن بحثهایى در مسایل مستحدثه و فقه سیاسى و کتاب حج (دو دوره مفصل و مختصر) و کتاب نکاح مى باشد.

ایشان علاوه بر فقه و اصول سالهاى متمادى بحثهاى فراوانى در عقاید خصوصا مبحث امامت، و نیز رجال و تفسیر داشته اند که حاصل آن کتب ارزشمندى است که در اختیار محققین و محصلین علوم دینى قرار گرفته و داراى نکته ها و نوآوریهاى بسیارى مى باشد.

معظم له در مباحث فلسفى و عرفانى نیز کتابهاى اسفار واشارات ومنظومه وفصوص را نزد اساتید این فن به خوبى آموخته، و پس از آن سالیانى به تدریس و نقد و بررسى آنها پرداخته اند. تاکنون یک دوره شرح منظومه ملا هادى سبزوارى، الاشارات والتنبیهات و کتاب شفاى ابن سینا، و نیز برخى از مجلدات کتاب اسفار را تدریس نموده اند. ایشان با توجه به زحماتى که بشر در راه رسیدن به حقائق کشیده به بررسى آراء و اقوال آنها پرداخته و آنها را در بوته نقد قرار مى دهند، و درمقایسه با آنچه که از منابع وحیانى رسیده کاستیهاى فراوان این نظریات را بیان مى کنند.

معظم له کلمات اهل بیت علیهم السلام را مهمترین منبع علمى مى دانند و اصرار دارند که با دقت و تامل در آنها صرف نظر از حجیت تعبدى که مبتنى بر اثبات صدور است - سطح افق فکر و فهم انسان را بسیار بالا برده و نیز براهین عقلى متعددى از آنها استخراج و استنباط مى شود. ایشان معتقد است بهترین منبع براى فهم مطالب عقلى و علمى قرآن و حدیث مى باشد، وفکر بشرى بدون استمداد و اتصال به خزینه علم الهى توانایى فهم بسیارى از مطالب دقیق معرفتى را ندارد. از این رو ایشان اصرار فراوان بر لزوم رجوع و تدبر و تامل هر چه بیشتر در منابع وحیانى دارند، و تاکید مى کنند که جز با مراجعه به این منابع غنى دستیابى به حکمت عملى و نظرى محال است.

درهمین راستا پس از یک دوره نقد و بررسى آراء حکماى بشرى کتاب شریف احتجاج طبرسى رحمه الله را به عنوان متن درسى انتخاب نموده وشروع به تدریس آن کردند، در ضمن شرح و توضیح روایات مباحث بسیار ارزشمندى را در زمینه فرق و ادیان بیان نموده که بسیار حائز اهمیت است. پس از آن نیز به تدریس اصول کافى تالیف ثقة الاسلام کلینى اعلى الله مقامه الشریف مشغول شدند.

همت و پشتکار عجیب ایشان سبب شده که کمتر کسى بتواند پا به پاى ایشان در تمامى برنامه ها و درسهایشان شرکت کرده واز آنها بهره گیرد، و معمولا هر کدام از شاگردان در قسمتى از برنامه هاى ایشان شرکت مى کنند و توان حضور در سایر قسمتها را ندارند. ایشان در طول سال دو برنامه جداگانه درسى براى خود و شاگردانشان معین کرده اند، یک برنامه درسى که در روزهاى معمولى اجرا مى شود، و برنامه دیگر مربوط به روزهاى تعطیل اعم از پنج شنبه و جمعه و سایر تعطیلیهاى معمول حوزه است. گاه حجم فعالیتهاى ایشان در ایام تعطیل بیشتر از آن چیزى مى شود که در روزهاى عادى انجام داده اند، از باب نمونه یک دوره فقه استدلالى کتاب حج که در چهار جلد به چاپ رسیده و یک دوره فقه استدلالى کتاب نکاح که دو جلد آن به چاپ رسیده و جلد سوم نیز در دست اقدام است و مباحث فقهى جدید که در چند جلد به چاپ رسیده و مباحث فقه سیاسى که جلد اول چاپ شده و جلد دوم آن نیز در شرف طبع مى باشد، تمامى اینها از برکات همت معظم له و شاگردانشان درایام تعطیل است.

خصوصیت ممتاز مباحث و کتب ایشان این است که تمامى آنها، اعم از فقه و اصول و سایر مباحث اعتقادى و تفسیرى و رجالى و فلسفى داراى نو آوریها وابتکارات فراوانى مى باشد، و در عین نو آورى اتکاء بر نظریات و آراء قدما داشته و نکات فراوانى از کلمات آنها استفاده نموده و بر اساس آن مبنایى را بنا مى نمایند که دیگران از آن غفلت کرده اند.

ایشان مطالب اصیل و عمیقى که در آیات و روایات به بهترین وجه بیان شده و بزرگان علماى شیعه آن را به زبان سنتى خود مطرح کرده اند به گونه اى به زبان روز بیان مى کند که مخاطب مى فهمد بهترین الگوها و برترین نظریات که نیازامروز دنیاست در بالاترین سطح علمى در منابع اصیل شیعى و فرهنگ اهل بیت مطرح شده است، و مهم قرائت آن منابع غنى به زبان روز است.

نمونه هاى مختلفى از این ابتکارات در کتابها و سخنان ایشان یافت مى شود.

ایشان علاوه بر تدریس سخنرانى هاى فراوانى در شهرها و کشورهاى مختلف داشته اند و در کنفرانسهاى مختلف بین المللى شرکت کرده اند.همچنین بحثها و مناظرات متعددى با افراد گوناگون داشتند که برخى از آن چاپ شده است.

آیت الله سند بعد از 30 سال تحصیل و تدریس در حوزه علمیه قم بر حسب وظیفه و بنا بر درخواست بعضى از مراجع نجف به این شهر منتقل شدند وهم اکنون به تدریس فقه و اصول وشرح کتاب شریف اصول کافى اشتغال دارند. 

 تالیفاتى که تاکنون ازایشان به چاپ رسیده است: 

 1) سند العروة الوثقى کتاب الطهارة 5جلد ، برخى از جلدهاى آن به قلم شیخ احمد ماحوزى و برخى به قلم شیخ حسن عصفور و سید احمد ماجد و دیگران تقریر شده است.

 2) سند العروة الوثقى کتاب صلاة المسافر. 

 3) سند العروة الوثقى کتاب الحج 4 جلد ،که به قلم شیخ حسن عصفور و سید احمد ماجد تقریر شده است.

 4) سند العروة الوثقى کتاب النکاح 3 جلد ، به تقریر شیخ قیصر تمیمى و شیخ على حمود العبادى چاپ شده است.

 5) هیویات فقهیة. 

در این کتاب مباحثى پیرامون رویت هلال و اینکه آیا وحدت افق مکانى که هلال در آن رویت شده شرط در اثبات اول ماه مکانهایى است که رویت نشده یا خیر، وبحث در مورد اینکه آیا اول ماه با حکم حاکم اثبات مى شود، و نیز بحثهایى مربوط به زمان طلوع فجر در شبهاى مهتابى و تعیین ابتداى زمان مغرب در آن مطرح شده است .

 6) ملکیة الدولة 

این کتاب شامل مباحثى پیرامون شخصیت حقوقى و مالک شدن دولتها و کیفیت تعامل اقتصادى با دولتهاى جائر مى باشد که به قلم سید جعفر حکیم وشیخ احمد ماحوزى به رشته تحریر در آمده است.

 7) فقه المصارف و النقود 

در ابتدا به صورت 2 جلد به نامهاى فقه البنوک والحقوق الجدیدة و فقه الحیل الشرعیة چاپ شده بود که پس از اعمال اندکى تغییرات در یکدیگر ادغام شده و به این نام در آمد. مباحث مطرح شده در این کتاب مربوط به بانکها و نحوه معاملات بانکى و حقوقى که جدیدا مطرح شده است مانند حق نشر، و نیز مباحث مرتبط با تورم و بررسى راههاى فرار از ربا به صورت استدلالى مى باشد. این کتاب حاصل درسهاى ایام تعطیل است که به قلم شیخ مصطفى اسکندرى و سید محمد حسن رضوى به رشته تحریر در آمده است. 

 8) فقه الطب والتضخم النقدى 

در این کتاب مسائل مورد ابتلاء پزشکى مورد بحث قرار گرفته است از قبیل شبیه سازى تلقیح مصنوعى وپیوند اعضا و چند مساله مستحدثه نیز در آن مطرح شده است. این کتاب حاصل درسهاى ایام تعطیل است که به قلم سید محمد حسن رضوى نوشته شده است. 

 9) الإمامة الإلهیة (5 جلد) 

این کتاب که شاید بتوان گفت از مهمترین کتابهاى ایشان است که تحول شگرفى درمباحث امامت ایجاد نموده و افق بحثهاى مرتبط با امامت را بسیار بالا برده است، حاصل درسهاى ایشان مى باشد که به مرور به رشته تحریر در آمده.

جلد اول آن به قلم سید مهدى بحر العلوم مى باشد و حاوى مباحث ارزشمندى در زمینه روش بحث در معارف دینى و کیفیت استباط مباحث اعتقادى از عقل و قرآن و سنت و مراتب حجج،ونیز بررسى نظریه انتخاب امام و انتصاب آن چه در زمان ظهور و چه در عصر غیبت وفعلیت حکومت امام زمان در عصر غیبت و بیان غفلتهایى که در کلمات بعضى نسبت به آن شده است، واینکه مقام امامت به عنوان مقامى غیبى نه حکومتى ظاهرى و سیاسى مى باشد.

در جلد دوم چکیده اى از بحث غلو و تقصیر مطرح شده، وپس از آن قرائت هاى جدیدى از نصوص قرآنى که بر امامت اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد واینکه این نصوص بسیار بیشتر و وسیعتر از آن چیزى است که تا کنون مورد استدلال قرا مى گرفته است وهرکدام بیانگر پاره ایى از مقامات اهل بیت مى باشد، و نیز بحث از ولایت تشریعى اهل بیت و تبیین آن. 

در جلد سوم شب قدر به عنوان راهى براى شناخت امام و مقامات او معرفى شده وبه بررسى آیات لیله قدر و بیان حقیقت نزول قرآن و منازل غیبى آن و حقیقت نزول روح و وراثت کتاب پرداخته شده است. پس از آن معتقدات شیعه در مورد امام زمان عجل الله فرجه الشریف در ذیل بررسى سوره کهف بیان شده است. این جلد و نیز جلد دوم به قلم شیخ صادق ساعدى تحریر شده است.

جلد چهارم و پنجم در زمینه توسل مى باشد و داراى مباحث جدیدى در این زمینه مى باشد، واینکه توسل نه به عنوان یکى از مستحبات دین بلکه رکن ایمان و قوام توحید بوده و بدون آن هیچ عملى پذیرفته نیست. و نیز به شبهاتى که دراین زمینه مطرح مى شود پاسخ داده شده است. جلد چهارم به قلم شیخ قیصر تمیمى و جلد پنجم به قلم حسن العالى نوشته شده است.

 10) مقامات فاطمة الزهراء فى الکتاب والسنّة 

یک جلد آن چاپ شده و جلد دیگر در دست چاپ است وحاوى مطالب ارزشمندى در ارتباط با مقامات و درجات غیبى حضرت فاطمه زهرا در قرآن، و حجیت ایشان برامامان و نفوذ ولایت ایشان در زمان پیامبر و بیان وراثت ملکوتى و امتیازات آن بر وراثت ملکى مى باشد. جلد اول این کتاب به قلم سید محمد على حلو نوشته شده که توسط ابولفضل خونسارى به فارسى برگردان شده است، و جلد دوم آن به قلم سید صالح تبریزى تحریر شده است.

 11) دعوى السفارة فى الغیبة الکبرى (2 جلد ) 

حاوى مباحثى در زمینه ادعاى سفارت و نیابت خاصه پس از غیبت صغرى و تفاوتهاى نیابت خاصه با نیابت عامه، و مختصرى از تاریخ بابیت و بهائیت، و نیز مباحثى در زمینه مراتب حجج و بیان دقیق محدوده هر حجت و بررسى مقدار حجیت مکاشفات و ادعاهاى مرتبط با آن، و نیز نگاه فقیهانه به روایات علائم ظهور و بیان نکات ارزشمندى در این زمینه.

 12) بحوث فى مبانى علم الرجال (3 جلد) 

جلد یک بررسى مبانى علم رجال و نقد برخى مبانى رجالى که در این زمانها مشهورشده است و ارائه راههکارهاى جدید در این زمینه، و بیان مناهج و روشهاى رجالى و بیان نکات و روشهاى جدیدى درکشف قرائن توثیق و تضعیف و نقد برخى تلاشها براى بى اعتبار جلوه دادن برخى از کتب حدیثى. این جلد به قلم سید صالح تبریزى تقریر شده است.

جلد دوم که به نام (الاجتهاد و التقلید فى علم الرجال و اثره فى التراث العقائدى) مى باشد حاوى مباحث بسیار ارزشمندى در زمینه هاى اجتهاد و تقلید در علم رجال ونقد و بررسى روش نجاشى درتوثیق و تضعیف روات مى باشد، در این کتاب ثابت شده است که حقیقت بسیارى از بررسى هاى رجالى که بعضا متداول نیز هست و پیرو آن بسیارى از روات خصوصا کسانى که روایات معارفى و عقائدى را نقل کرده اند تضعیف مى شوند چیزى جز تقلید نبوده و هیچ ارزش علمى براى غیر مقلدین ندارد. خطرات فراوانى از طى این روش تقلیدى رجالى متوجه مذهب مى شود که به آنها اشاره شده و پس از آن به بیان راه اجتهاد در شناخت وثاقت و ضعف روات پرداخته شده است. این جلد که در شرف چاپ است به قلم حسن کاشانى و مجتبى اسکندرى به رشته تحریر در آمده است.

جلد سوم نیز به نام (الغلو والفرق الباطنیة رواة المعارف بین الغلاة والمقصرة) در بررسى حالات کسانى که متهم به غلو شده اند مى باشد که حاوى کشفهاى تازه ایى در مورد آنها و بیان منشا انحرافشان و نیز بررسى حالات مقصره و کسانى که در مقابل این جبهه صف آرائى کرده بودند مى باشد. این جلد نیز در شرف چاپ بوده و به قلم حسن کاشانى و مصطفى اسکندرى به رشته تحریر در آمده است. 

 13) العقل العملى 

این کتاب حاوى مباحثى در زمینه حسن و قبح عقلى و اثبات تکوینى بودن آن بوده و بیانگر علت اشتباهى است که در مورد اعتبارى بودن حسن و قبح پس از بوعلى حدود هزار سال بین فلاسفه رایج بوده است.

 14) اصول استنباط العقائد فى نظریة الاعتبار 

این کتاب نیز به مبحث حسن و قبح و نفى اعتبارى بودن آنها و اثبات تکوینى بودن آنها پرداخته است که به قلم سید محمد حسن رضوى به رشته تحریر درآمده.

 15) الشهادة الثالثة 

ابتدا به صورت رساله مختصر چاپ شده و سپس به صورت کتاب مفصلى منتشر شده است. این کتاب حاوى مباحثى فقهى و استدلالى در مورد شهادت به ولایت در اذان و اقامه و نیز در تشهد نماز است که در نوع خود داراى ابتکارات فراوان بوده و به نکاتى از اقوال متقدمین و روایات تذکر داده شده که سالیانى مورد غفلت بوده است. این کتاب نوشته شیخ على شکرى مى باشد.

 16) اسس النظام السیاسى عند الامامیه (2 جلد) 

یک جلد آن به چاپ رسیده و جلدهاى بعدى در دست نشر است. درجلد اول به تبیین پایه هاى نظام سیاسى در فقه شیعه پرداخته شده و با نفى سکولاریزم حاکمیت الهى و حکومت معصوم به اثبات رسیده است، پس از آن به شکلهاى گوناگون حکومت اشاره شده و اینکه درعصر غیبت رشته امامت و ولایت الهى قطع نشده است و بر طبق ادبیات سیاسى روز امام زمان زمامدار فعلى و حاکم مى باشند. این جلد به قلم سید محمد حسن رضوى و شیخ مصطفى اسکندرى نوشته شده است.

 درجلد دوم ادله حکومت مخفى معصوم و نیز مبحث نیابت فقیه از او و ارائه معنى صحیحى از شورى وکیفیت دخالت مردم در حکومت و شیوه هاى آن، و بیان اصول کلى نظام و قواعدى براى نفى استبداد و نیز مباحثى در زمینه هاى دموکراسى و آراءعمومى و بیان راه حلهایى براى برون رفت از چالشها و مشکلات موجود درنظریات مختلف دموکراسى مطرح شده است.تمامى این مباحث با تکیه بر حاکمیت فعلیه معصوم بیان شده و اینکه تنها حکومت معصوم است که (با شکلهاى متفاوتش) حافظ منافع مردم و مانع از فساد در زمینه هایى گوناگون مى باشد. این جلد نیز به قلم حسن کاشانى و مجتبى اسکندرى نوشته شده که در شرف انتشار است.

 17) الحداثة و العولمة و الارهاب فى میزان النهضة الحسینیة 

به مباحثى در مورد هرمنوتیک، پلولاریسم وسکولاریسم، جهانى سازى، تروریسم با توجه به گزاره هاى موجود درحرکت سید الشهداء علیه السلام پرداخته شده است. این مباحث حاصل سخنرانى هاى چند ساله ایشان در دهه محرم مى باشد. 

 18) بحوث معاصرة فى الساحه الدولیه 

این کتاب نیز حاوى سخنرانى هاى ایشان در دهه محرم است که به بررسى برخى مباحث جدید از جمله اصول نظام قانون سالار پرداخته است.

 19) الشعائر الحسینیة بین الاصاله والتجدید 

در این کتاب به بررسى قاعده شعائر و اثبات مشروعیت شعائر مستحدثه و دفع شبهات در مورد در عزادارى سید الشهداء علیه السلام پرداخته شده است. این کتاب به قلم سید ریاض موسوى نوشته شده است.

 20) الشعائر الدینیه 

این کتاب نیز به طور مختصر قاعده شعائر را مورد بحث قرا رداده است و به قلم سید جعفر حکیم نوشته شده است.

 21) فى رحاب الزیارة الجامعة الکبیرة 

به بررسى سند زیارت جامعه و دفع بعضى توهمات تناقض در مفاد قسمتهایى از زیارت پرداخته که به قلم سید على شرخات نوشته شده است.

 22) الراى الآخر فى الوحده و التقریب 

به بررسى مبناى تقریب بین مذاهب بلکه بین ادیان و بیان روش صحیح تقریب و اصول آن پرداخته است. این کتاب به قلم على حمود العبادى تحریر شده است. 

 23) الصحابة بین العدالة و العصمة 

ابتدا به صورت مقالاتى در مجله تراثنا به چاپ رسید و سپس به همت شیخ مصطفى اسکندرى مرتب گشته و به صورت کتاب در آمد. دراین کتاب نظریه عدالت صحابه پیامبر از زوایاى گوناگون مورد بحث قرار گرفته است و با مناقشه در تمامى ادله آن اثبات شده که غرض از طرح این نظریه فقط اعطاى حجیت و عصمت به کلام برخى معدود از آنها مى باشد که در راس امور قرار داشته اند، و نیز به بررسى برخى از شبهات که گاه براى اثبات نزدیکى امام امیر المومنین علیه السلام با خلفاى غاصب مطرح مى شود پاسخهاى مناسبى داده شده است، و همچنین مبحث فتوحات خلفا و نقش آن در نشر و یا جلوگیرى از نشر اسلام مورد بررسى قرار گرفته و به نکاتى درمورد تقریب و وحدت تذکر داده شده است. 

 24) التوسل عبادة توحیدیة 

 این کتاب به طور مختصر نمونه هایى از توسل در قرآن بیان شده و پاسخ به شبهات در این زمینه داده شده است، که به قلم شیخ محمد عیسى آل مکباس نوشته شده است.

 25) بحوث فى قرائة النص الدینى 

در این کتاب مبحث روش شناسى معرفت دینى و نیز کیفیت مراجعه به نصوص دینى و مبحث تقدیم مضمون حدیث بر سند آن واهمیت بحث درمضمون مطرح شده و به قلم سید عماد حکیم و شیخ مصطفى اسکندرى نوشته شده است. 

 26) تفسیر ملاحم المحکمات 

دراین تفسیر که یک جلد آن چاپ شده است به سراغ آیات محکمات قرآن رفته و نکات ارزشمند معرفتى از آن استخراج مى شود که تا کنون تفسیر سوره حمد و برخى از آیات دیگر که هر کدام جداگانه بیانگر قواعد متعدد معرفتى مى باشند نوشته شده است. 

 27) شیوه‏هاى نوین عزادارى بدعت یا سنت؟

این کتاب به بررسى مفهوم شعائر دینى پرداخته و اثبات کرده که شیوه‏هاى جدیدى که براى عزادارى مرسوم شده مورد رضایت شارع مى‏باشد. پس از آن به برخى از اعتراضات در این راستا پاسخ داده است، این کتاب به قلم حسن کاشانى به رشته تحریر درآمده است.

منبع: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور